พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

[มหามกุฏบรมราชานุสรณ์ : เนื่องในดิถีคล้ายวันพระบรมราชสมภพ แลเสด็จสวรรคต พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]
​​​​​​​

วันนี้ วันดับเป้า พฤหัสบดีที่ ๕ ตุลาคม
เดือน ๑๑ (อัสสยุชมาส) ขึ้น ๑๕ ค่ำ
พุทธศักราช ๒๕๖๐
ปีระกา นพศก เมืองเร้า จุลศักราช ๑๓๗๙
รัตนโกสินทร์ศก ๒๓๖
ปีที่ ๒ ในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ

อิทานิ สตฺตมีภูเต______มหนฺเตเยว สมฺพฺยุเห
ปญฺจมสฺเสว พฺยุหสฺส___ ปฐเม สมุเห อยํ
ทุติยสฺเสว วคฺคสฺส_____ปกฺเข ทุติยสญฺหิเต
ปวตฺตติ ปจฺจุปฺปนฺโน___ กาโล กลฺยูปลกฺขิโต
อิจจายํ ปกฺขคณนา____ เวทิตพฺพา ว กาลโต
อโห อนิจฺจา สงฺขารา___เตกาลิกา อสณฺฐิตา
สกาลา กาลิกา สพฺเพ___หุตฺวา หุตฺวา น โหนฺติ เต
ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา โลเก__ ยทุปฺปนฺนํ น นสฺสติ
เอวมฺภูเตสุเปฺยเตสุ_____สาธุ ตตฺถาชฺฌุเปกขนา
อปิ เตสํ นิโรธาย______ ปฏิปตฺยาติสาธุกา
สพฺพํ สมฺปาทนียญฺหิ____อปฺปมาเทน สพฺพทาฯ

นี้คือปักขคณนาวิธานคาถา กล่าวกันว่าเป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

วันนี้ เป็นวันมหาปวารณา ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ เป็นดิถีอันมีความสำคัญ กล่าวคือเป็นดิถีคล้ายวันพระบรมราชสมภพ แลเสด็จสวรรคต แห่งพระบูรพมหากษัตริย์ผู้ทรงมีคุณูปการยิ่ง ทั้งต่อการพระพุทธศาสนา แลการปฏิทินในสยามประเทศ คือพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

การทรงคำนวณสุริยุปราคาเต็มดวง ว่าเส้นคราสนั้นจะผ่านที่ตำบลหว้ากอ ในเมืองประจวบคีรีขันธ์ ก็นับเป็นพระปรีชาญาณ ที่ทรงอาศัยทั้งตำราฝ่ายบูรพประเทศ กล่าวคือคัมภีร์สารัมภ์ แลตำราฝ่ายปัจฉิมประเทศ ทรงพระอุตสาหะคำนวณด้วยพระองค์เอง จนสุริยปราคาในคราวนั้น ได้ปรากฏนามต่อมาว่า "King of Siam's Eclipse" เป็นพระเกียรติยศ

มิได้มีเพียงเท่านี้ แต่ยังทรงประดิษฐ์ปักขคณนา อันได้ใช้ในพระสงฆ์คณะธรรมยุติกนิกาย ที่พระองค์ท่านได้สถาปนาขึ้น ตั้งแต่ครั้งยังทรงผนวชในรัชกาลที่ ๓ และเป็นผลจากพระปรีชาญาณ ที่ยังปรากฏสืบมาจนถึงปัจจุบัน เป็นเวลาร่วมมากกว่า ๑๕๐ ปีมาแล้ว

ปูมปฏิทินการคำนวณของพระองค์ท่านนั้น ก็ยังเป็นมรดกตกทอดสืบมาจนปัจจุบันนี้ ให้ชนรุ่นหลังได้ศึกษาพระปรีชาญาณ แม้กระดานชนวนที่ทรงพระอักษรไว้ก่อนเสด็จสวรรคต ก็มีผู้ศึกษาจนบังเกิดผลงานอันพระองค์ท่านได้ทรงริเริ่มไว้แต่มิสำเร็จ รอลูกหลานไทยผู้มีสติปัญญาสามารถให้มาสานต่อ จนเป็นผลสำเร็จในปัจจุบัน

มาบัดนี้ กาลได้ล่วงผ่านมาถึง ๖ รัชสมัยแล้ว แต่พระสติปัญญาของพระองค์ท่าน อันอนุชนรุ่นหลังมิอาจหยั่งถึงได้ถ้วนทั่ว

การทรงคำนวณสุริยุปราคาเต็มดวงที่ตำบลหว้ากอนั้น ก็ยังเป็นปริศนา ว่าไฉนเลยถึงทรงทราบว่าเป็นที่ตำบลหว้ากอนั้น ทั้งที่ประเทศสยามเพิ่งมีการรังวัดสำรวจทำแผนที่อย่างจริงจังในรัชกาลที่ ๕ แต่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๔ ทรงบ่งพิกัดที่ตั้งตำบลหว้ากอ ว่าจะเป็นที่เกิดสุริยุปราคาได้อย่างแม่นยำมาก่่อนแล้ว

เช่นนี้แล้ว เราทั้งหลาย พึงศึกษาตามรอยพระยุคลบาท แห่งพระมหากษัตริย์ ผู้ทรงเป็น "เธียรมหาราช" จอมปราชญ์ พระองค์นั้นเถิด

สยามประติทิน: สาระปฏิทินไทย ขอน้อมบูชาในพระปรีชาญาณ ด้วยทุคคตบรรณาการ อันประกอบด้วยอักษรร้อยเรียงเป็นมาลาอันรุ่งโรจน์นี้เถิด

ที่มา : https://www.facebook.com/SiamPratidin